Địa chỉ: Bản Luông Mé, xã Chiềng Đông, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La
(Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh, số 174/2004/QĐ-UB, ngày 13/12/2004 của Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La)
1. Địa điểm, đường đi đến di tích:
Di tích thuộc bản Đông Tấu, xã Chiềng Động, huyện Yên Châu.
Từ Sơn La đi Hà Nội theo quốc lộ 6 đến bên kia đèo Chiềng Đông (cách thị xã Sơn La) di tích nằm ở phía tay trái trên một quả đồi độc lập.
2. Sự kiện, nhân vật lịch sử, thuộc tính di tích:
Trong âm mưu chiến tranh phá hoại Miền Bắc, Tây Bắc là một trận địa bàn “Trong điểm” đối với quân xâm lược. Sau hơn 10 tháng gây ra “Sự kiện Vịnh Bắc Bộ” lấy cớ ném bom bắn phá Miền Bắc, ngày 14-6-1965 máy bay Mỹ leo thang bắn phá Mộc Châu mở đầu cuộc chiến tranh bắn phá Sơn La. Từ đây nhân dân toàn tỉnh thực sự bước vào cuộc chiến tranh chống phá hoại của đế quốc Mỹ. Cuộc họp tiến hành kiểm tra lại các phương án sơ tán các cơ quan, nhân dân, kiểm tra công tác phòng không nhân dân, phân công cán bộ huyện xuống xã, bản để làm công tác ổn định tư tưởng cho nhân dân sơ tán. Cùng ngày 14-6-1965 Huyện ủy chính thức đặt lược lượng vũ trang và bán vũ trang của huyện trong tình trạng chiến tranh. Các khu vực trọng điểm cầu Tà Vài, cầu sát Yên Châu và cầu Chiềng Đông.
Cầu Chiềng Đông là một trong tuyến cầu trọng điểm lên Tây Bắc và sang nước bạn Lào. Địa hình ở đây hiểm trở, suối sâu cắt qua đường 6, tiếp đến là đèo Chiềng Đông, một bên là núi cao, một bên là vực thẳm, ở đây giao thông bị cắt đứt thì không có con đường nào thay thế được, chính tầm quan trọng của cầu Chiềng Đông như vậy, ta đã tăng cường một tổ dân quân của xã Chiềng Đông bố trí canh gác cầu Chiềng Động làm nhiệm vụ trực chiến đánh trả máy bay Mỹ, và đảm bảo giao thông khi có máy bay Mỹ bắn phá. Tổ dân quân được bố trí trực chiến trên mỏm cao đầu cầu Chiềng Động. Ở đây có thể phát hiện 4 hướng khi máy bay Mỹ xuất hiện và kịp thời ứng phó.
Đúng như dự đoán của ta, ngày 20-6-1965 may bay Mỹ bất ngờ ném bom xuống bản Khâu Đay (xã Chiềng Hắc), đường Mường Lựm và bắn phá 20 quả rốc két xuống cầu Tà Vài, tiếp là ném xuống đèo Chiềng Đông, bắt đầu từ đây máy bay Mỹ đủ các loại liên tiếp bắn phá Yên Châu. Do làm tốt công tác tư tưởng và chuẩn bị tốt các phương án đối phó với chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ nên Yên Châu bước vào cuộc chiến tranh không bất ngờ. Từ ngày 20-6-1965 đến hết tháng 8-1965 Mỹ tập trung chủ yếu đánh phá cầu, cống, cơ quan huyện, trọng điểm là cầu Tà Vài, cầu Bản Nghè, cầu Chiềng Á. Riêng ngày 23-7-1965 đế quốc Mỹ liên tục bắn phá 9/13 xã trong huyện với tổng số 38 lần ném bom,5 lần bắn súng máy và đạn rốc két. Tổng số 401 quả bom phá, 1250 quả bom bi, 11 rốc két và các loại súng máy khác, trong đó cầu Chiềng Đông 12 quả bom, phá 6 nhà dân và làm bị thương 1 người.
Với ý chí “Không có gì quý hơn độc lập tự do” Đảng bộ, quân và nhân dân Yên Châu đã phát huy cao nhất sức mạnh của chiến tranh nhân dân, chống chiến tranh phá hoại của kẻ thù…. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ huyện, nhân dân các dân tộc Yên Châu phát huy truyền thống chiến đấu ngoan cường, tinh thần đoàn kết một lòng, chịu đựng mọi hy sinh gian khổ với ý chí sôi sục căm thù quân xâm lược, biến thành hành động cách mạng chiến đấu và sản xuất vào thành tích đánh bại âm mưu mở rộng chiến tranh của đế quốc Mỹ. Ngày 03-11-1965, 3 chiếc máy bay của đế quốc Mỹ lao xuống thả bom cầu Chiềng Đông đã bị dân quân xã Chiềng Đông dùng súng bộ binh bắn rơi 1 chiếc F105 và tiêu diệt 1 tên phi công.
Chiến công của quân và dân xã Chiềng Đông bắn rơi máy bay Mỹ bằng súng bộ binh đã góp phần vào thành tích bắn rơi máy bay Mỹ của huyện Yên Châu và tỉnh Sơn la. Đã cổ vũ mạnh mẽ quan và dân Yên Châu cùng nhân dân các dân tộc Sơn la và cả nước quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược.
Trong suốt thời kỳ Mỹ đánh phá Yên Châu, cầu Chiềng Đông đã phải chịu 44 trận đánh phá 368 trái bom.
Từ những thành tích trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của quân và dân huyện Yên Châu nói chung và nhân dân xã Chiềng Đông nói riêng. Đã giữ vững mạch máu giao thông, bảo vệ cầu, đảm bảo cho xe qua. Không những thê mà đội dân quan xã Chiềng Đông còn dùng súng bộ binh bắn rơi máy bay hiện đại của Mỹ.
Để ghi nhận thành tích của quân và dân xã Chiềng Đông trong kháng chiến chống mỹ cứu nước, năm 1981 UBND tỉnh Sơn La ra quyết định xây dựng tượng đài Chiềng Đông lấy tên goi: Tượng đài chiến thắng Chiềng Đông, hoàn thành 1983.
Tượng đài cao 11m, chân tượng đài hình vuông, mỗi cạnh là 4,5m cả hình dáng tượng đài là biểu tượng của súng trường k44. Nội dung thể hiện ở tượng đài là thể hiện thời kỳ nóng bỏng của quân và dân ta trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Về mặt nghệ thuật quân sự, với cây súng trường bộ binh đã bắn rơi máy bay phản lực hiện đại của đế quốc Mỹ. với phương châm “Lấy ít, thắng nhiều, lấy thô sơ thắng hiện đại”.
Đây là cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
- Loại hình di tích:
Di tích tượng đài chiến thắng xã Chiềng Đông là loại di tích lịch sử: kháng chiến chống Mỹ.
- Khảo tả di tích:
Từ thị xã Sơn La theo quốc lộ 6 hướng về Hà Nội, qua đèo Chiềng Đông đén dưới chân đèo là cầu Chiềng Đông, qua đầu cầu là di tích.
Di tích năm trên một quả đồi độc lập, về phía tay trái, cách đường quốc lộ là 150m.
Tượng đài được xây dựng năm 1981 đến 1983 được hoàn thành.
Tượng đài cao 11m, chân tượng đài vuông (Mỗi cạnh 4,5m). Hình dáng tượng đài là một cây súng trường k44.
Từ quốc lộ lên tượng đài được xây dựng bằng bậc lên xuống bằng gạch.
- Hiện vật di tích:
Hiện nay di tích chỉ còn là một tượng đài.
- Giá trị lịch sử, khoa học, nghệ thuật:
Tượng đài chiến thắng Chiềng Đông có giá trị về mặt lịch sử.
- Về mặt nghệ thuật quân sự với cây súng bộ binh đã bắn rơi máy bay phản lực không quân Mỹ.
- Với phương châm “Lấy ít, thắng nhiều, lấy thô sơ thắng hiện đại”.
- Về chiến tranh nhân dân, trong chiến tranh bảo vệ tổ quốc vĩ đại của dân tộc Việt Nam, trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.