Ngày hội xoài Yên Châu là hoạt động thường niên được UBND huyện Yên Châu tổ chức từ năm 2017. Năm nay, huyện Yên Châu tiếp tục lựa chọn bản Khá, xã Sặp Vạt là địa điểm diễn ra các hoạt động chính của Ngày hội. Đây là bản có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển du lịch cộng đồng, với hàng chục héc ta cây xoài tròn cổ thụ hàng trăm năm tuổi và nằm trong vùng chỉ dẫn địa lý. Nhất là bản vẫn còn giữ những nếp nhà sàn truyền thống và lưu giữ những nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Thái, như Lễ hội Đông Sửa; hát dân ca, biểu diễn nhạc cụ dân tộc; duy trì các nghề thủ công truyền thống…
Hiện nay, Yên Châu có nhiều sản phẩm xoài được du khách trong và ngoài tỉnh biết đến, như xoài tròn nổi tiếng với hương vị đặc trưng thơm, ngọt đậm đà, được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và hệ thống nhận diện thương hiệu; xoài tượng da xanh thơm ngon, tươi lâu; được cấp 24 mã vùng trồng phục vụ xuất khẩu. Hiện nay, toàn huyện có trên 3.280 ha xoài, sản lượng khoảng 15.000 tấn quả/năm.
Tại ngày hội, đã diễn ra các hoạt động hấp như: Lễ hội đông sửa; Chương trình nghệ thuật với các tiết mục văn nghệ đặc sắc, đậm đà bản sắc văn hóa các dân tộc huyện Yên Châu do các diễn viên TTTTVH và các hạt nhân văn nghệ cơ sở trong huyện biểu diễn; các hoạt động thi như: Thi trưng bầy các gian hàng của 15 xã, thị trấn với các sản phẩm nông sản, tiểu thủ công nghiệp đặc trưng của từng cơ sở; Thi hái xoài nhanh, Thi bịt mắt hái xoài; Thi các trò chơi dân gian như đẩy gậy, kéo co, đi cà kheo hái xoài; thi khéo tay hay nghề; thi dân ca, dân vũ, hát hay, đàn giỏi và các hoạt động trải nghiệm vườn xoài.
Ngay trong buổi sáng ngày 8/6, các du khách và bà con nhân dân đã được thăm quan, trải nghiệm lễ hội “Đông Sửa” tại khu rừng thiêng của bản. Lễ hội là một bộ phận của tín ngưỡng dân gian, mang yếu tố tâm linh của đồng bào dân tộc Thái. Qua lễ hội cầu mong cho bà con, người dân trong bản ai cũng khỏe mạnh, mùa màng bội thu. Ông Quàng Văn Phanh – Người uy tín tại Bản Khá xã Sặp Vạt cho biết: Tiếng động (Dịch tiếng thái): Đây là lễ hội đã được ông bà truyền lại từ lâu đời. Hàng năm chúng tôi tổ chức tại khu rừng thiêng này, cầu xin trời đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng xanh tốt, cầu chúc cho tất cả bà con trong bản Khá đều khỏe mạnh, cuộc sống bình yên, no ấm, hạnh phúc. Cây ngô, cây lúa, lợn, gà, trâu bò ngày càng phát triển. Lễ hội là dịp để người dân tỏ lòng thành kính, biết ơn người khai sinh ra Bản, đồng thời cũng là dịp để người dân nghỉ ngơi vui xuân sau thời gian lao động vất vả.
Được thăm quan và trải nghiệm trực tiếp tại lễ hội “Đông Sửa” Ông Nguyễn Đắc Thủy – du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi thấy đây là một nét văn hóa cổ truyền của người Thái Yên Châu, thì chúng tôi cũng muốn đến xem phong tục, tập quán của họ như thế nào, nội dung tổ chức ra sao để tìm hiểu.
Hấp dẫn, sôi động, thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến xem, trải nghiệm là phần thi hái xoài. Tham gia phần thi có 9 đội thi đến từ các xã Sặp Vạt, Chiềng Hặc, Chiềng Pằn, Chiềng Khoi, Viêng Lán, Mường Lựm, Chiềng Đông, Chiềng Sàng và Thị Trấn. Phần thi hái xoài tại khu vườn của gia đình ông Mè Văn Đức, bản Khá, xã Sặp Vạt. Khu vườn gồm 100 cây xoài, được trồng từ năm 2000, các cây xoài đều sai trĩu quả. Tại đây, 9 đội thi của các xã trên địa bàn thực hiện thi hái là hái xoài bằng sào trên cây cổ thụ và bịt mắt hái xoài. Mỗi đội gồm 2 người: 1 nam và 1 nữ mặc trang phục dân tộc truyền thống thực hiện hái xoài trong thời gian 15 phút, không được trèo, rung cây, bẻ cành, đập quả, gây hại cho cây và chất lượng quả, đội nào hái được nhiều quả hơn thì chiến thắng. Chị Hà Thị Diếm đội thi xã Chiềng Hặc chia sẻ: Hôm nay tôi rất vui và phấn khởi được tham gia 2 phần thi dùng sào hái xoài và bịt mắt hái xoài, thật sự các phần thi rất vui và ấn tượng.
Chị Hoàng Thị Phong đội thi xã Viêng Lán cho biết thêm: Tham gia hội thi hái xoài, tôi thấy rất vui và ý nghĩa khi được tham gia tranh tài với các đội bạn đến từ các xã trong huyện.
Cũng tại nơi đây, du khách được trải nghiệm hái quả tại các vườn xoài cổ thụ, dưới bóng những cây xoài hàng chục năm tuổi, tán xòe rộng, cành nào cũng sai trĩu quả, tạo thú vị cho du khách về hình thức du lịch trải nghiệm này.
Nằm trong chuỗi các hoạt động, dưới những tán xoài cổ của bản Khá, diễn ra phần thi trưng bày gian hàng của 15 đội thi đến từ các xã, thị trấn trên địa bàn. Các gian hàng đều được trang trí theo cách riêng của mỗi địa phương. Đặc biệt, nhiều mâm quả xoài được trang trí bắt mắt, cầu kỳ, với tạo hình đa dạng, mang nhiều ý nghĩa, thu hút nhân dân đến xem và chọn mua sản phẩm. Ngày hội xoài Yên Châu còn là dịp để các địa phương giới thiệu các sản phẩm nông sản và đồ thủ công mỹ nghệ khác, như rau, mận, chuối, gạo và các công cụ sản xuất, nhạc cụ truyền thống... Tất cả các sản phẩm đều có niêm yết giá, ghi tên, địa chỉ của cá nhân hoặc tập thể sản xuất, chế biến và được thuyết trình về quy trình sản xuất, nguồn gốc xuất xứ sản phẩm...
Chị Nguyễn Thanh Tâm, du khách đến từ Hà Nội, cho biết: Hôm nay lên vùng núi Sơn La rất là tuyệt vời. Với những nét văn hóa, hoa quả đặc sản của đúng vùng miền mình, người dân thì rất thân thiện. Cả đoàn anh chị em mình đã mua 3 thùng xoài, 3 thùng mận và lê.
Đặc biệt, trong phần thi dân ca, dân vũ, hát hay, đàn giỏi với sự chuẩn bị chu đáo từ nhạc cụ đến hình thức biểu diễn, các diễn viên không chuyên đã thể hiện những bài ca, điệu múa uyển chuyển, mềm mại, mang đậm mầu sắc dân tộc, cùng sự sôi nổi, gần gũi mà đậm hơi thở của cuộc sống và thu hút đông đảo du khách, nhân dân tay nắm tay nhau thân thiện, cởi mở, nối rộng vòng xòe đón chào khách thập phương.
Chị Mè Thị Điện – Đội thi xã Chiềng Khoi chia sẻ: tham gia phần thi dân ca, dân vũ, hát hay, đàn giỏi, đội thi xã Chiềng Khoi đã mang đến màn hát múa liên hoàn, bao gồm bài hát Khái mua, múa vui được mùa và hòa tấu giai điệu quê hương. Qua các tiết mục chúng tôi mong muốn mang đến những nét văn hóa riêng của xã Chiềng Khoi. Đồng thời, sử dụng kết hợp các nhạc cụ như trống chiêng, Khèn bè, Pí, tăng bu, hưn mảy…
Đồng chí Lù Văn Cường, Phó Bí thư, Chủ tịch UBND huyện Yên Châu, Trưởng Ban tổ chức Ngày hội chia sẻ: Ngày hội xoài Yên Châu được tổ chức hằng năm vào thời điểm xoài chín rộ. Thông qua ngày hội, huyện giới thiệu quảng bá thương hiệu "Xoài Yên Châu" và tôn vinh những người trồng xoài; tạo cơ hội cho người trồng xoài được giao lưu học hỏi, nâng cao kiến thức, kinh nghiệm trồng, chăm sóc, nâng giá trị sản phẩm xoài. Đồng thời, giới thiệu mảnh đất, hình ảnh con người Yên Châu đến với đông đảo bạn bè và du khách trong và ngoài tỉnh, làm tiền đề thúc đẩy du lịch huyện Yên Châu phát triển tương xứng với tiềm năng và lợi thế.
Kết thúc ngày hội, Ban tổ chức đã trao giải nhất phần thi hái xoài cho đội thi xã Chiềng Đông; giải nhất phần thi trưng bày gian hàng cho đội xã Viêng Lán; giải nhất phần thi dân ca, dân vũ, hát hay, đàn giỏi cho đội thi xã Chiềng Khoi; cùng các giải nhì, giải ba và giải khuyến khích cho các đội đạt giải.
Thông qua ngày hội xoài Yên Châu năm 2024, góp phần cổ vũ, động viên, khích lệ nhân dân các dân tộc trên địa bàn thêm tin yêu, hăng say lao động sản xuất; giữ gìn và phát huy các truyền thống dân tộc. Ngày hội được tổ chức thành công, ấn tượng và kết nối được nhiều doanh nghiệp tiêu thụ, xuất khẩu nông sản của huyện Yên Châu nói riêng và tỉnh Sơn La nói chung. Qua đó, tạo niềm tin vững chắc về những chủ trương, chính sách và hướng đi đúng của tỉnh trong việc phát triển các sản phẩm nông sản đặc trưng, chủ lực của vùng, miền; tiếp tục xây dựng và khẳng định thương hiệu chất lượng sản phẩm "Xoài Yên Châu".
Trần Sơn – Hoàng Dương